Miasto ojca Mateusza bez ojca Mateusza, czyli niefilmowa codzienność Sandomierza

Operatorzy zdjęć do serialu „Ojciec Mateusz” (Jarosław Żamojda i Adam Bajerski) tak pięknie portretują to królewskie miasto, że przeżywa ono teraz prawdziwy najazd turystów. Wszystko się tu dla nich „kręci”: lody, melexy i sandomierskie krówki… W kościołach skarby rzeźby i malarstwa na wyciągnięcie dłoni, śpiąca od 300 lat dziewica w szklanej trumnie i zadumana Madonna z pyzatym dzieciątkiem Cranacha Młodszego w Domu Długosza. Tak więc  i mnie tu zagnało, bo serial bardzo lubię, a w Sandomierzu byłam raz, wieki temu, gdy robiłam wywiad do mojej dawnej gazety. No i nadszedł czas na ponowną wizytę. Nie, nie łudziłam się wcale, że zdobędę autograf albo chociaż guzik z sutanny. Sandomierz i bez ojca Mateusza jest wystarczająco intrygujący. Po prostu śliczności, cacuszko, a w nim – tłumy zwiedzających.
Można zresztą powiedzieć, że Sandomierz do najazdów jest jakoś przyzwyczajony – na przykład tatarskich albo szwedzkich (w XIII i XVII wieku), a te szalenie dramatyczne chwile zostały uwiecznione na ogromnych płótnach pana Prevot, namalowanych  w XVIII wieku, które wiszą od tamtej pory na ścianach  bocznych naw sandomierskiej katedry. Jest ich w sumie 16, a 4 z nich pokazują martyrologię Sandomierzan, gdy Tatarzy równali miasto z ziemią i wybijali wszystkich mieszkańców, czy też gdy Szwedzi wysadzili zamek królewski po miłym w nim przecież, kilkumiesięcznym pobycie…. Wszystkie płótna są w swoim okrucieństwie i starannym przedstawieniu różnych rodzajów tortur dość wstrząsające…

Dawno też nie widziałam w Polsce tak przepysznie bogatego, pięknego i starannie odrestaurowanego wnętrza katedry, tu, w Sandomierzu pokrytego XV-wiecznymi freskami w prezbiterium (w stylu bizantyjsko-ruskim!) oraz dekoracjami na sklepieniach, wykonanymi w XIX w. Wyrwało mi się nawet z ust głośne: wow!!!

Obecnie Sandomierz korzysta pełnymi garściami z famy, jaką mu zrobił serial i przyjaźnie wita turystów, oferując im rozliczne atrakcje oraz regionalne produkty (krówki sandomierskie, smalec sandomierski z grzybami, jabłka sandomierskie, zapiekankę sandomierską, pierogi sandomierskie). Przejaw lokalnego patriotyzmu, który naprawdę bardzo mi się spodobał. By zwiedzić dokładnie miasto, warto wziąć przewodnika z PTTK-u i z nim ruszyć w historyczną trasę. Biegnie ona także pod ziemią,  a dokładniej pod kamieniczkami kupieckimi w Rynku, przeciska się przez „ucho igielne” w murach obronnych, lawiruje lessowymi wąwozami (najpiękniejszy, Królowej Jadwigi, ma miejscami 10 m wysokości!), by wspiąć się też nieco w górę – na platformę widokową 32-metrowej Bramy Opatowskiej.  A z niej pejzaże godne wpisania na listę UNESCO: Pieprzowe Góry, zakręcająca eską Wisła, zieloność nadrzecznych błoni… Miasto, niczym miniaturowy Rzym, leży również na 7 wzgórzach. Wprawdzie w porównaniu z Roma aeterna wszystko jest tu w skali mikro, ale skarby – całkiem duże! Co by tu Wam wymienić? Koronę podróżną Kazia Wielkiego, czy rękawiczki królowej Jadwisi? Zadumaną Madonnę z pyzatym dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem pędzla Cranacha Młodszego czy barokowy, nadobny drewniany sarkofag Adelajdy – piastowskiej księżniczki? A może cudownie zachowane ciało Morsztynówny (18-letniej córki sandomierskiego wojewody, zmarłej w XVII w, przechowywane w kościelnej krypcie w szklanej trumnie, która spokojnie może być wizualizacją bajki o śpiącej królewnie????). Swoją drogą, by ją odwiedzić musieliśmy najpierw przeczekać wieczorne nabożeństwo (okazuje się bowiem, że wejście do krypty jest po prostu klapą w posadzce tuż przy wejściu do kościoła i normalnie stoją sobie na niej wierni...), a potem udać się do zakrystii, by poprosić księdza o otwarcie krypty. Wysłał jakiegoś młodzieńca w cywilu (może to był ministrant), który uniósł klapę, zeszliśmy po stromych schodkach w trzewia świątyni, a tam - komnaty różne. I  w jednej - Morsztynówna właśnie. Pękałam z przyjaciółki, która się bardzo starała nie patrzeć na "mumię", odzianą starannie w szaty i przypominającą jakąś woskową lalkę... Małgosia bała się, że jej się wojewodzianka przyśni w nocy, hihi. Nie wiem, czy ona taka pięknie zachowana jest po prawie 350 latach - powiedzmy, że mam mało materiału porównawczego...
Wracając jednak do Sandomierza - tak jak w Rzymie cesarze, tak tu bywali królowie polscy (niektórzy  kilkadziesiąt razy, jak np. Władysław Jagiełło, który Sandomierz sobie ukochał. A Kazimierz Wielki tu właśnie na polowaniu odniósł tak wielką kontuzję, że najpierw kurował się na zamku, a przewieziony na Wawel – zmarł w 2 miesiące później), także królowe i księżniczki w sporych ilościach.
Sandomierz wydaje się jednym z nielicznych w Polsce miast (a może nawet jedynym?), które mogą śmiało konkurować urodą z toskańskimi pejzażami. Może nie jest tak wyniosły na tych swoich wzgórzach, brakuje mu strzelistych wież jak np. w San Gimigiano, ale dość powiedzieć, że różnica poziomów sandomierskiego rynku, na jego przeciwległych bokach wynosi aż 10 metrów! Jeszcze jedno podobieństwo – poza miastem również ciągną się winnice, a lessowe podłoże wzgórz sandomierskich i wydrążone w nich piwnice mają doskonałe właściwości do przechowywania wina, podobnie jak toskańskie tufy.

Miałam zresztą okazję spróbować produkowanego w winnicy Płochockich pod Sandomierzem wina parę lat temu – akurat we Wrocławiu, gdy moje wydawnictwo robiło wielką farmaceutyczną galę w hotelu Monopol, a leitmotivem wieczoru była staropolska uczta. Wymyśliliśmy sobie wtedy polskie wina – i manager hotelu stanął na głowie, by takie, odpowiednio renomowane, do menu nam dostarczyć. Oczarowały nas smakiem numerowane butelki win białych i czerwonych od Płochockich właśnie. Zwłaszcza białe było genialne!
A teraz tę i inne winnice, otaczające Sandomierz można zwiedzać śmiesznymi mikrobusikami z zaadaptowanych Nysek. Urocza to kolejna atrakcja turystyczna. Bliskość Wisły oferuje też rzeczne atrakcje: statki, rowery wodne w kształcie gigantycznych łabądków, wędkowanie… Poza tym w pobliżu Sandomierza znajdują się Krzemionki, w których wydobywa się jedyny na świecie krzemień pasiasty – zwany kamieniem optymizmu. 

Beżowy w kremowe paseczki jest naprawdę piękną ozdobą. Na starówce znajduje się niby-pomnik tej geologicznej osobliwości: wielki pierścień z krzemieniem, a wszelkie z nim wyroby jubilerskie można kupić za grosze na każdym kroku w Sandomierzu. Mam taki krzemień "naszyjny" nabyty już dawno, we Wrocławiu wprawdzie, ale kamień działa dokładnie tak, jak reklamują: poprawia nastrój. Wystarczy go nosić… Nie zwiedzaliśmy teraz kopalni krzemienia, ale gdybym miała więcej czasu z pewnością byłaby zaliczona ta kolejna lokalna atrakcja.
Spędziliśmy w Sandomierzu tylko 3 dni, spaliśmy w nowootwartym pensjonacie "Rezydencja Bakamus", który oddalenie od Starówki wynagradzał nadzwyczajną troskliwością gospodarzy. Zorganizowali oni dla nas i paru innych gości wieczorny wypad (o 21.00) na normalnie zamkniętą o tej porze Bramę Opatowską, gdzie wnieśli wina i kieliszki, byśmy mogli w tak godny sposób podziwiać nocną panoramę miasta. Opowiadali nam wiele o zabytkach Sandomierza i splatali to z własnymi wspomnieniami. Naprawdę było po prostu miło.

Tak więc pomimo że nikogo z serialu w Sandomierzu nie spotkałam (za to Kingę Preis widuję czasem we Wrocku) weekend był pełen wrażeń i zostawił wiele milutkich wspomnień. W Sandomierzu zostawiłam na pewno z 1 cm moich nóg, bo tak sobie je tam schodziłam, że wydają mi się o tyle właśnie teraz krótsze... I dla takich własnie turystów, którzy lubią połazić, Sandomierz jest wymarzonym miejscem. Wymyślono tu kilka ciekawych tras, zebranych w tzw. Sandomierski Szlak Jabłkowy: SZLAK APETYCZNY prowadzący przez gospodarstwa sadownicze, pasieczne, wypiekające chleb, restauracje w dworkach (Dwikozy) itp. miejsca w okolicy. SZLAK AKTYWNY wiodący przez stoki narciarskie, Góry Pieprzowe, wodne uciechy (rejsy itp.), a nawet miejsca pątnicze (Koprzywnica, gdzie Cystersi),  kąpieliska (Klimontów)  i miejsca do wędkowania. SZLAK WINIARSKI- wiadomo. To 6 winnic między Sandomierzem a Klimontowem. SZLAK AGROTURYSTYCZNY po 14 obiektach tego rodzaju noclegowania. No i jeszcze  SZLAK ARTYSTYCZNY pozwalający odwiedzić różnych regionalnych artystów: wytwarzających biżuterię, malujących na szkle, przetwarzających krzemień pasiasty czy robiących kompozycje florystyczne itp. Jestem pełna uznania dla sposobu, w jaki miasto się promuje, naprawdę!